Vasko Popa - Velegradska pesma

U svojoj poslednjoj knjizi pesama "Rez" iz 1981. godine Vasko Popa nastavlja da traga za novom poezijom. Odavno već priznat za klasika koji je izborio sve bitke sa onima što su ga osporavali i potcenjivali, on uporno otkriva nove teme, nove tačke sagledavanja, nove vizure svojih stihova. Reka Vaskove poezije neprestano se menja, širi i produbljuje, meandrira.

Jedan od sjajnih primera za rečeno je i Velegradska pesma:

Velegradska pesma

Kaže mi onomad moja žena

                                Za koju bih sve učinio

                                Volela bih da imam

                                Jedno malo zeleno drvo

                                Da ulicom trči za mnom  

Mnoštvo je mogućih tumačenja ove pesme. Počev od onih koja će uočiti opoziciju naslova, koji nagoveštava hladnoću ljudskog mravinjaka, i topline koju nose stihovi. Lično, intimno, malo, prepuno naslućene i skrivene nežnosti, pulsira usred osujećenosti, uskraćenosti i otuđenosti od "običnih" dodira sa "običnim" stvarima / pojavama, kakva bi Priroda, svakako, morala da bude. Težak teret navalio se na prirodnost, na potrebu za jedinstvom s njom, i pritiska, guši svakodnevicu bića u betonskoj klopci. Sledeći ovaj put u pesmi otkrivamo tajne mehanizme osnovnih nivoa egzistencije jedinke, koji ne dozvoljavaju svođenje njenog života na golo biološko trajanje.

Krenemo li, pak, u (naizgled) drugom pravcu i pozabavimo se simbolima koje pesma nosi otkrivamo mreže želja za blagostanjem, znanjem, plodnošću, srećom, ljubavlju i zadovoljstvima koja ona, kao ispunjenje, nosi. Posredni govor simbola (drvo kao simbol života, rodnosti i znanja, zeleno kao simbol nade, mira i bujanja prirode) nosi sliku potreba, tajnih nadanja i tako nas opet dovodi do korena opstajanja ljudskih bića. (Što, svakako, nije čudno jer konačnost svakog od nas određena je istim zadatostima zbog kojih svi i jesmo, kao vrsta, uz minimalne razlike i varijacije jedinki, to što smo.)

Zbog toga će i tumačenje, koje će kao polazište imati iskustvo bajki i mitova sadržano u stihovima, takođe doći do zaključka koji donose prethodni načini iščitavanja.

Zahvalnim za sagledavanje pesme može biti put na kome će ona, po formi i osnovnoj atmosferi, biti upoređivana sa dalekoistočnim tradicionalnim pesničkim formama tanka pesme.

Odnos verističkog i fantastičkog u stihovima mogao bi biti zahvalno polazište za tumačenje.

I tako dalje, i tako dalje...

Ipak, sva ovakva tumačenja, sameravanja i upoređivanja mogu zavesti jer insistiranje na učenom ume često da zamagli one, na prvi pogled, jasne karakteristike.

U slučaju ove pesme reč je o čistoj, nepatvorenoj radosti stvaranja koja sjedinjuje u sebi jednostavnost, ingenioznost i infantilnost. Popa jeste pisao stihove o "ozbiljnim" istorijskim, antropološkim, filozofskim temama ali je itekako umeo da se poigra (setimo se ciklusa Igre u Nepočim-polju). Velegradska pesma jedan je od vrhunaca tog i takvog poigravanja, vrcavog poskakivanja, vrtoglavog kola duha. U njoj ima detinjstva, velikih, bistrih očiju koje se dive i umeju da zasuze od oduševljenja, ima želje za nestašlukom, bezbrižnosti koju nosi čisto srce i, te tako prozivane, duše, zanesenosti od koje zastaje dah, opčinjenosti.

Popa je bezmerno mlad i lep u svoj mladosti ove pesme. Njegovi stihovi ogledalo su deteta skrivenog u njemu (i nama), skrivenog pred svim ružnim što svakodnevno dolazi pred naša lica. No, dete nije ugušeno udarcima i spremno je i dalje na igru, na oglašavanje koje je esencija slobode. Otuda je ova pesma tako prepoznatljiva i neobična, tako daleka od patetike i sumnji. Upravo zbog toga ona je i oblik u kome se tajna pesništva tako brilijantno razotkrila, svedočeći kako je stih tren, grč lucidnosti, prosvetljenje, inicijacija i instinkt kojim se vide i materijalne stvari i magija fantazama, snova i mašte iza njih. U tome jeste radost slobode duha. Bez Homo ludensa, čoveka koji se igra, bez obzira na sva znanja, teorije i planove, poezije jednostavno nema.

Bez igranja igara vrtoglavice, u kojima se poništavamo i rađamo, stihovi jednostavno ne postoje.

Popa je to znao.

Napisao Ilija Bakić

__________________________________

Vasko Popa (1922-1991) je učinio oštar zaokret u savremenoj srpskoj poeziji ranih pedesetih godina. To se dogodilo 1953. godine kada se pojavila Popina zbirka pjesama Kora, pjesnička knjiga neobične sintakse, sadržine i forme. U literarnoj atmosfeni socrealističkog pjevanja i pripovijedanja koji su bili dirigovani dnevnim potrebama aktuelne politike i ideologije, pojava Kore djelovala je kao radosno pjesničko otkrovenje, ali još više kao šok. Radovala je one koji su stremili modernom pjesničkom izrazu i njegovom oslobođenju od dogmi i recepata; porazila je one čiji horizont očekivanja ova knjiga nije zadovoljila: za njih je ova poezija bila nerazumljiva i besmislena jer njihov lijeni duh nije bio spreman da zađe dublje od prvog nivoa razumijevanja i tamo pronađe prava značenja i smislove. Tipovi poezije su se neumitno kretali ka modernom izrazu i jednom zaorana brazda nije se mogla zatrpati i poništiti. Poezija Vaska Pope, najavljena knjigom Kora stalno je išla uzlaznom linijom dalje razvijajući pjesnički program iz Kore. Tako je Popa postao preteča ne samo moderne srpske poezije, nego i vodeća ličnost savremene srpske poezije, koja je obilježila epohu i odredila pravac daljeg razvoja poezije.

Popa ima pozitivan odnos prema tradiciji koja je mogla da bude podsticajna i plodotvorna, na prvom mjestu je poezija Momčila Nastasijevića, drugi izvor podsticaja bilo je nadrealističko iskustvo: odbacio je bahatost izraza i forme ali je prihvatio iracionalno i humor. Treći inspirativni izvor bio je folklor,fantastično i grosteksnog sagledavanja svijeta, predmetnosti i ljudske egzistencije.

Tjeskoban i monoton život savremenog čovjeka je predočen u poeziji Vaska Pope. Svijet nije ništa nego Nepočin polje - arena sveopštih suprotnosti i sukoba. Odatle obilje apokaliptičkih, kosmoloških i metafizičkih vizija, koje će ovu poeziju učiniti filozofskom i metafizičkom.

Inovativnost poezije Vaska Pope najviše je ostvarena na jezičkom planu. Jezik je jednostavan, kolokvijalan, pun prozaizama i idiomatskih izraza. Izraz je eliptičan, jezgrovit, aforističan i gnomičan. Davno je rečeno da riječima treba da bude tijesno, a mislima prostrano. Kod Pope nema obilja riječi ali ima bogatstva i svježine riječi. Međutim, te riječi su stegnute sintaksičkim redukcijama, a iz tog proističe bogata misaonost i asocijativnost. To je bio novi kvalitet koji je ušao u našu poeziju.

Vasko Popa je vrlo plodan pjesnik - objavio je osam knjiga pjesama: Kora (1953), Nepočin - polje (1956), Sporedno nebo (1968), Uspravna zemlja (1972), Kuća na sred druma (1975), Živo meso (1975), Vučja so (1975), Rez (1981). Objavio je tri antologije: Od zlata jabuka -antologija narodnih umotvorina, Urnebesnik - antologija poetskog humora, Ponoćno sunce - antologija pjesničkih snoviđenja.

Vasko Popa - Belutak  

Vasko Popa - Ciklus igre

Vasko Popa - Daleko u nama

Vasko Popa - Kalenić

Vasko Popa - Konj

Vasko Popa - Kora

Vasko Popa - Kosovo polje

Vasko Popa - Kost kostiju
Vasko Popa - Manasija

Vasko Popa - Očiju tvojih da nije

Vasko Popa - Patka

Vasko Popa - Venconosac na Kosovu polju