Vojislav Ilić - Kleon i njegov učenik

Vojislav Ilić predstavlja prekretnicu u srpskoj poeziji 19. veka. Nasuprot dotadašnjoj poeziji vukovskih pesnika (Radičevića, Zmaja, Jakšića), on otpočinje, za Lazom Kostićem, poeziju diskretnih i prefinjenih emocija virtuozne forme. Kod njega je sve drukčije nego kod njih - teme, motivi, poetska vizija i stih.

Nezadovoljan poezijom olake inspiracije ranijih pesnika, s temama ljubavi i rodoljublja izraženim poetskim rečnikom i jednolikom versifikacijom preuzetom iz narodne lirike, on u srpsku liriku uvodi niz inovacija, koje ga čine pretečom modernih pesnika 20. veka. Najpre je proširio tematski registar srpske lirike: uvodi teme knjiške inspiracije (proširijući tako tematski okvir na kulturno područje ranijih vekova i naroda): teme iz klasične, grčke i rimske, umetnosti i kulture, iz slovenske mitologije i srpske istorije, iz istočnih legendi i srednjevekovnih žitija. Domaći prirodni pejzaž pastoralnih šuma zamenjuje ili plastično vernim slikama seoskog ambijenta ili čarobnim slikama nekog mesečarski nestvarnog predela, punog izmaglice i fluida, kojim pesnik usamljen bludi. U pogledu pesničkih slika, Ilić takođe unosi znatne novine. Njegov pejsaž ispunjen je razvalinama; predeli su pusti i ravni; dekorativni vegetacioni okvir tih predela jesu biljke zagasite boje i bez mirisa; pesnik "tumara" njima i usamljen "sniva svoj dragi san". Najčešći pojmovi koji se javljaju u njegovoj poeziji jesu počivati, ćutati, uključivati, lelujati; pusto i davno, nemo, tiho; sumorno, sanjivo, čarobno, bajkovito, rajsko; sumrak, suton, magle, koprena, tišina, mir i san.

U Ilićevim pesničkim vizijama uglavnom dominiraju tri elementa: ELEMENT NOĆI, VODE I LAHORA.

NOĆ - ambijent živog, a lelujavog i prozračnog pesničkog sna; suton i mrak, magličasti veo, koprena vekova tamnih - teme su obavijene njegove pesničke slike;

VODA - sa svojim žuborom, blago talasanje valova, tiho prelivanje vodenog mlaza i blagi šumor vetra, ćarlijanje povetarca, to su tihe i eterični pratioci i odjeci njegovih snova. Nasuprot tome dan i stanje budnosti, orkan i bura, oluja i burni vali - to su zle sile koje remete i ugrožavaju i nište blagu lepotu njegovog pesničkog sveta, i iz sudara tih dveju stihija nastade i osnovna pesnikova emocija: elegičnost, rezignacija i melahnolija.

Versifikacijske navike koje je Ilić uneo u sprsku poeziju predstavljaju ne manji doprinos nekom razvitku. Napuštajući trohejske i daktilotrohejske ritmove narodne lirike, on uvodi jamb i heksametar kao dve potpuno nove forme srpske versifikacije. Njegov jampski jedanaesterac preuzeće moderni srpski pesnici 20. veka, a njegov heksametar će virtuozno preneti u ritmičkom pobedu njegovu tihu i rafinovanuemociju i njegovo dekorativno viđenje sveta.

Odavno je zapaženo da u poeziji Vojislava Ilića ima likovnih elemenata i da ona često deluje kao stihovni opis slikarskih radova. Ilićeve slikarske obrasce treba, međutim, taražiti u prvom redu među domaćim uzorima, koji u njegovo vreme nisu neznatni. Predmeti njegovih "stihovanih slika" naći će se kod srpskih slikara sa kojima je drugovao: Đorđa Krstića, Stevana Todorovića, kao i Uroša Predića.

Pesma Kleon i njegov učenik je karakteristična ne samo po stihovima, u kojima je skoro programski razrađen moderni pojam pesničkog simbola, nego je interesantna u celini, kao pesnički disput oko dva stava u poeziji. Napisana u obliku dijaloga između Kleona i njegovog učenika, sa svega tri replike. Najpre učenik govori da ga mami vis Filopape, koji ga podseća na drevni Olimp: ja slutim, verujem: tu je draga Flora. Na to mu Kleon odgovara: da je sve simbol oko nas i ja pesnik u tajnim glasovima prirode treba da otkrije suštinu stvari. Na kraju učenik, i to vrlo značajno za smisao ove pesme, sa velikim uznemirenjem i strepnjom odbija ovaj Kleonov poziv za oktrivanjem suštine predmeta - simbola i poziva Kleona da pogleda jutarnje buđenje Atine, radost i vedra lica zaljubljenih pastira i ljudi koji odmorni veselo polaze na posao i otvorene dveri hrama u kome "kimbal tajanstveno zvoni". I tu se pesma završava. odgovor je izostao, tako da cela pesma deluje kao nezavršen razgovor.

Koji je smisao ovogarazgovora između Kleona i njegovog učenika?

U stvari, ovde su izražena dva gledišta na poeziju i pesnika. Prvo, učenikovo gledište, zastupa mišljenje da se carstvo poezije nalazi samo u božanskim sferama mitoloških simbola i u idiličnim predelima zaljubljenih pastira, dok po drugom, Kleonovom gledištu, carstvo poezije se nalazi svuda oko nas, u svakoj stvarčici i svakoj pojavi koja se ukazuje u našem oku i koje skrivaju u sebi tajnu života i sveta.

Još značajnija razlika je u stavoviam pesnika - umetnika prema predmetima umetničkog doživljavanja. Dok se po prvom gledištu umetnik ima da preda samo mirnoj i vedroj konteplaciji božanstva i božanskih simbola i idiličnog sveta, shvatajući njihov smisao već po utvđenim aktegorijama dobrog i srećnog dotle se po drugom gledištu umetnik stalno nalazi pred otvorenim problemima, čiji duboki i tajni smisao treba da dokuči svojom umetnošću. U prvom slučaju umetnost je tiho pribežište u kome umetnik pronalazi svoju viziju u uzviđšenom, beztežinskom, dalekom svetu; u drugom slučaju umetnost je carstvo maskiranih prividnosti, koje kriju svoju suštinu i koje umetnik treba da otkrije u grču i naporu talenta.

Kleonov učenik, naime, jeste sam Vojislav Ilić, pesnik idiličnih motiva i klasicističkih simbola, alegorija, koji u njima nije tražio tajni smisao već vedru ili setnu sagalsnost sa svojim sanjarenjima.
Kleon, pesnik - mudrac koji poziva na teskoban put traženja suštine i to sutine realnih predmeta - fantoma oko nas. Koji svakoga časa igraju svoju sablasnu igru sa samima sobom i sa nama i tako sve u krug.

Iako nije imao nepsredne kontakte sa francuskim simbolizam Vojislav Ilić je potpuno spontano napisao pesme koje su utemeljene na simbolističkoj slici sveta i koje je kroz značenje simbola tumače objektivni i subjektivni svet pesnikov. U tom pogledu status antologijske pesme pripada pesmi Kleon i njegov učenik.

Pesma je napisana je u formi antičke filozofske dijaloške rasprave poznate kao dijatriba u kojoj učenik pita svoga učitelja Kleona zašto svaka pojava i svaka stvar na svetu ima svoja različita značenja, a Kleon mu odgovara da je sve samo simbol što ti vidi oko. Simbol se nalazi i u duši i na zemlji i na nebu i samo onaj koji ima snage da raspozna te simbole moći će da uživa u bogatstvu značenja. Onaj koji ne bude imao snage za to osećaće košmar u toj šumi simbola. Kroz Kleonov iskaz Vojislav je praktično razotkrio sva suštinska značenja simbola i tri nivoa simboličkih značenja o kojima govori poetika simbolizma.

To su emocionalni simboli, materijalni simboli i spiritualni simboli. Emocionalni simboli razotkrivaju simbole u nama, u našoj duši i srcu, u našem umu. Materijalni simboli, razotkrivaju simbole izvan nas, simbole u objektivnom (spoljašnjem) svetu. Spiritualni simboli razotkrivaju simbole nad nama, tzv. metafizičke (kosmičke) simbole. Čovek je jedino biće koje poseduje sposobnost razaznavanja, raspoznavanja sva tri nivoa simboličkih značenja. Zahvaljujući ovoj Vojislavljevoj pesmi možemo reći da se srpski simbolizam konstitusao u osamdesetim godina 19. veka, samo jednu ili dve decenije posle francuskog simbolizma. Na osnovu toga Dragiša Živković u čuvenoj raspravi "Simbolizam Vojislava Ilića" tvrdi da je pesništvo Vojislava Ilića bila autentična prethodnica za pojavu generacije modernih pesnika srpske književnosti na početku 20. veka, među kojima su naročito bili važni Milan Rakić i Jovan Dučić.

Analiza dela - Za Ilićev korak ka simbolizmu značajana je njegova pesma Kleon i njegov učenik. Na prvom mestu stoga što je Ilić prvi upotrbio reč SIMBOL:

Sve je samo simbol što ti vidi oko,

Sve, što dušu tvoju i vedri i mrači.

Simbol je zemlja, i nebo visoko,

A suština ono što on sobom znači.

Na drugom mestu je njeno poetičko značenje jer su u njoj izražena dva gledišta o poeziji i pesniku.

Učenik - Poezija se napaja mitološkim simbolima koji su u božanskim sferama, ali i u idiličnoj atmosferi zaljubljenih pastira.

Umetnik treba da se prepusti kontemplativnom uživanju u božanskim simbolima koje treba shvatiti po uobičajenim kategorijama dobrog i srećnog. Umetnost je mogućnost da se pobegne iz sveta konflikta i nespokoja u svet harmonije.

Kleon - Poeziju inspiriše sve ono što se nalazi oko nas: u predmetima i pojavama je spoljašnji lik dostupan našem oku i skriveni lik koji nosi tajnu života i sveta.

Umetnik se stalno sreće sa otvorenim problemima čiji skriveni smisao treba da dokuši svojom umetnošću - umetnost je sredstvo za otkrivanje smisla predmeta i pojava objektivnog sveta.

Umetnost je carstvo varljivih prividnosti a njihovu suštinu treba otkriti u stvaralačkom naporu - umetnik se uvek nalazi pred zagonetkama sveta i života.

Ova pesma izražava Ilićevu dilemu na raskrsnici koju je osetio 1892. godine, i koja je glasila: kojim putem dalje?

Učenik izražava Ilićev stav prema pevanju do 1892. godine: to je Ilić pesnik idiličnih motiva, koji u njima nije tražio nikakav skriveni smisao.

Kleon je sazreli pesnik koji je stekao životnu i stvaralačku mudrost i koji više predmete i fenomene stvarnosti ne prima takve kakvi jesu nego traga za njihovim skrivenim suštinama.

Pesma se ne završava Kleonovim odgovorom - to je ostavljeno da se kaže poezijom. Ali zbog prerane smrti, potpuni odgovor je izostao.

Vojislav Ilić - Kleon i njegov učenik - verzija 2

________________

Vojislav Ilić - Kleon i njegov učenik

__________________________________

Vojislav Ilić (1860 - 1894) rođen je u Beogradu kao sin pjesnika Jovana Ilića. Bio je boležljiv od djetinjstva, nije bio zainteresiran za obrazovanje, te je nakon trećeg razreda gimnazije napustio školu. Kasnije samostalno odlazi na predavanja u Veliku školu, sudjeluje u književnom i političkom životu studentske omladine, iako nije polagao ispite. Tamo upoznaje Đuru Jakšića i kasnije se ženi jednom od njegovih kćeri, Tijanom. Vrlo brzo mu umiru i žena i djeca, te se kasnije ženi drugi puta. Sa ženom Zorkom ima jednu kćer, Svetlanu.

Proživio je kratak život, svega 34 godine, ali je ostavio mnogo toga iza sebe. Za života je objavio tri zbirke pjesama (1887. 1889. 1892.), mnoge njegove pjesme su se objavljivale u raznim časopisima, neke su ostale samo u njegovim bilješkama. Imao je čak i nekoliko proznih pokušaja, ali je prvenstveno bio pjesnik i kao takvog ga se i gleda.

On je u srpskom pjesništvu izvršio ono što je ranije zahtjevao Svetozar Marković - raskid s romantizmom, no, samo djelomično. Svojim estetizmom i formalizmom Ilić je otvorio put drukčijoj poeziji. Udaljio se od uobičajene orijentacije realista na običnu stvarnost, i odvojio se od zahtjeva ideologa da se knjiţevnost uključi u društvene i političke borbe.

Njegova poezija se javlja istovremeno kao reakcija na izrođeni romantizam i kao obnova objektivne poezije predromantičarskog razdoblja. U njoj su oživjele težnje i ideali „objektivne lirike" iz 30. i 40. godina. Objektivnost njegove poezije nije ni refleksivna ni didaktička, njena osnovna obilježja su deskriptivnost i narativnost. U tome se udaljava od klasicista i predromantičara prve polovice 19. stoljeća i približava se suvremenim realističkim pripovjedačima.

Njegove pjesme u klasicističkom stilu, na grčke i rimske teme, donijele su novi val i obnovu tog stila, ali nije moguće reći da je on prvenstveno klasicistički pjesnik, jer su takve njegove pjesme samo jedan njegov tematski krug.

Realizmu se najviše približava svojom deskriptivnom poezijom. Iako nije imao nekog velikog utjecaja iz europe, njegova poezija je bila najbliža poeziji francuskih parnasovaca: uzdržanost emocija, objektivnost, obnova interesa prema antici, motivi prošlog i dalekog, brižljiv odnos prema formi, bliskost s likovnim umjetnostima...

Mnoge njegove pjesme sadrže elemente koji su svojstveni novom stilu, došlo je do zaokreta od objektivne ka subjektivnoj lirici, te se pjesnikovo „ja" ne pojavljuje više samo u intimnoj njegovoj poeziji, već i u deskriptivnoj.

Njegovo djelo obiljeţavaju dinamika, traganje, težnja za promjenama.

Deskriptivna lirika čini najpopularniji dio njegove poezije. Objektivizacija osjećaja svojstvena njemu u njima je potpuno prevladala. Pjesnik kao da se povlači iza pjesme, njegovo „ja" se gubi, pjesnički govor prelazi u treće lice. Emocije nisu direktno iskazane, one zrače iz slika ili, tačnije, pejzaži su izgrađeni po modelu određenih emocionalnih stanja i raspoloženja. Pesnikova duševna nastrojenost otkriva se u izboru motiva, u preovladavanju poznojesenskih i zimskih pejzaža. Nju još više odaju karakteristični ilićevski epiteti: siv, sumoran, tavan, uveo, skrhan, mračan i sl.

Ilićeve opisne pjesme su isječci iz seoske stvarnosti. Priroda u njegovoj poeziji ne živi samostalnim životom, ona je prije svega pozadina na kojoj se odigravaju prizori iz života. Njegova deskriptivna poezija, kao i klasicistička, je samo dio njegova opusa. Njegovo djelo treba promatrati kao kompleksnu cjelinu koja se sastoji iz niza različitih motiva i ideja.

Vojislav Ilić bio je daleko od tendenciozne, "primenjene" poezije omladinske, ali istotako on nije ni predstavnik čiste umetnosti, "umetnosti radi umetnosti", kao što su uzimali mnogi njegovi kritičari, neupoznati sa celim njegovim pesničkim radom.

Vojislav Ilić - Jesen 

Vojislav Ilić - Jutro na Hisaru kod Leskovca  

Vojislav Ilić - Sivo, sumorno nebo 

Vojislav Ilić - Sveti Sava

Vojislav Ilić - Tibulo

Vojislav Ilić - U poznu jesen

Vojislav Ilić - Zapušteni istočnik

Vojislav Ilić - Zimsko jutro