Vladislav Petković Dis - Nirvana

U Disovoj pjesmi Nirvana za oko nam najprije zapadaju lirski opisi groblja, mrtvih te žrtvi. U ideji pjesme javlja se prolaznost, preobraženje i proticanje stvari. Opisuje se Nirvana, osnovni pojam iz budističke religije koji označava savršeno mirno i prosvetljeno stanje preobražene svijesti, mistični događaj prevazilaženja konačnog, utonuće u svijet gdje se uklanja svaka pojedinačnost, praznina, ništavilo. Značinski sloj pjesme: prve četiri strofe opisiju atmosferu noći i smrti. Pjesnik od prve strofe razvija radnju u kojoj je on centar, dolaze mu mrtvi, pohodi ga pjena mora, pohodiga sreća, pa čak i ljubav dolazi njemu. U lirskom opisu stavljen je akcenat na smrt, tj na atmosferu smrti koja okružuje pjesnilka. Od pete do osme strofe pjesnik pjeva o prolaznosti. Opet je on u centru te tame, ništavila, nastavlja da pjeva istim tonom, ali je drugačiji u kazivanju. Sve je prošlo iza njega, mrtvo vrijeme sa istorijom dana, sijenka noći koja se više neće javiti, prolazi zraci... Sav univerzum pritisnula je Nirvana. U sedmoj strofi dat je njen opis. U osmoj strofi Nirvana je uticala na pjesnika, njegove ideje i poglede...

Tajna smrti je večita tema filozofskih razmišljanja i književno - umetničke obrade. Pesništvo moderne, izražavajući nezadovoljstvo životom i pesimistički odnos prema stvarnosti, dalo je smrti značajno mesto. Posebno je smrt prisutna u pevanju Sime Pandurovića i Vladislava Petkovića Dis - a - dvojice najizrazitijih pesimista srpske moderne.

U pevanju Vladislava Petkovića Dis - a smrt, sahrana i groblja česti su motivi. U tom smislu je karakteristična pesma Nirvana: u njoj se reč SMRT javlja samo jednom, ali je na posredan način smrt snažno prisutna: mrtav, groblja, umrli, poginuli, usahla. Nestajanje, mrtvilo i mrak dočarani su leksemom NOĆAS koja se javlja na samom početku u prve četiri strofe - Noćas su me pohodili mrtvi.

U strukturi Nirvane uočavaju se tri odelite celine. Prve četiri strofe ističu atmosferu noći i smrti: reč NOĆAS odzvanja iz strofe u strofu — to je prva reč u prvom stihu strofe. Smrt koju označava reč MRTAV dominira u ovim strofama - mrtvi, mrtav vetar, mrtve duše, mrtve ruže, mrtva proleća, mirisi mrtvi, mrtva ljubav, mrtve uspomene, ali je smrt predočena i slikama: nova groblja, usahla mora, smrću zagrljeni. Druge četiri strofe unose promenu u kazivanju, ali ne i u tonu. Najpre je u petoj strofi obuhvaćen ljudski kosmos:

I sve što je postojalo ikad,

Svoju senku sve što imađaše,

Sve što više javiti se nikad,

Nikad neće - i meni dohođaše -

da bi se u naredne tri strofe nastavilo nabrajanje umiranja i nestajanja: umrli oblaci, mrtvo vreme, poginuli zraci, pogled mrtv i prazan duboko. Ovde je provedeno ulančavanje slika tako što iz prethodne proističe naredna: pošto je nabrojano umiranje oblaka, vremena i zraka, šesta strofa se završava hiperboličnom slikom koja uvodi nirvanu - Svu selenu pritisnu nirvana; "portret" nirvane donosi sedma strofa:

I nirvana imala je tada

Pogled koji nema ljudsko oko:

Bez oblika, bez sreće, bez jada,

Pogled mrtav i prazan duboko.

A u tom "portretu" dominira pogled. Dejstvo tog pogleda nirvane ("k'o kam da je neki") predočava osma strofa. Poslednja, deveta strofa, ponovljena je prva strofa; time je uspostavljen okvir, taj okvir je taman, obeležen smrću, nestajanjem i prolaznošću.

U Nirvani je lirski subjekt apsolutno pasivan, kao što je to i u većini Dis - ovih pesama: on nije subjekt okrenut svetu i upućen ka njemu, on je objekat spoljašnjeg sveta i svega onoga što je izvan njega - njemu se sve upućuje, njemu dolazi. Umesto da uočava predmetnosti oko sebe, lirski subjekt trpi njihovo delovanje; umesto da oseća i izražava svoja osećanja, raspoloženja i misli, oseća "dah" metafizičkih pojava oko sebe. Kao da je sve krenulo ka njemu: - Noćas su me pohodili mrtvi, Noćas ljubav dolazila k meni. Ovakav stav prema fenomenima izvan ličnosti lirskog subjekta može se objasniti na dva načina. Slab vid pesnikov nije mogao da pruži sigurnost u odnosima sa spoljašnjim svetom, pa se pesnik prepuštao da taj svet deluje na njega u onoj meri u kojoj to njegov vid može da priušti - više voli da se nešto približi njemu (makar u viziji) nego da sam nesigurno korača u susret predmetima i pojavama. Drugo objašnjenje je u piščevom nežnom zdravlju, blagoj naravi i otvorenoj duši, koji nisu ulivali sigurnost. Bio je Dis snažno hendikepiran svojim fizičkim nedostatkom (slab vid), bolešljivošću i siromaštvom. Otuda i najviši stepen pesimizma i misao o besmislenosti trajanja, pošto sve završava u zgasnuću i ništavilu.

Nirvana se često sagledava kao ljubavna pesma, verovatno zbog sgihova:

Noćas ljubav dolazila k meni,

Mrtva ljubav iz sviju vremena,

Zaljubljeni, smrću zagrljeni,

Pod poljupcem mrtvih uspomena.

Međugim, ova pesma dodiruje veliki broj motiva - ljubav je samo jedan od mnogih (mrtvi, groblja, prolaznost, mora, vetar, sreća, duša, ruža, proleće, itd), uzgredno je spomenut i više se odnosi na ljubav uopšte ("iz sviju vremena") nego na konkretnu ljubav i konkretnu osobu. Navedeno mesto govori o transcendentalnoj ljubavi kao ljubavi bića uopšte, a ljubav je samo jedno osećanje ili jedan doživljaj. S obzirom na mnoštvo motiva koje je ova pesma obuhvatila, na viđenje sveta i života i dominantan ton - ovo je više misaona pesma o metafizičkom, svevremenom i kosmičkom. Vanvremenost i svevremenost zapahnjuju iz ove pesme: kao što nema konkretnosti sveta i konkretnosti bića, tako nema ni konkretnosti vremena. Iako je slika mračna, čak i previše mračna, iz pesme ne probija snaga bunta i protesta, nego blagost pomirenja, praštanja i trpljenja. U skladu s tim je i intonacija pesme - smirena je, tempo je usporen, nema jačih oscilacija. U osnovi je apsolutni mir i ćutanje, sveopšti nirvanizam u kome gasne svaki dah života, topi svaki oblik, obezličava svaki lik ili pojedinačna egzistencija.

NIRVANA - Stanje večitog i blaženog mira u koje se dolazi potpunim gašenjem svoga "Ja" i gubljenjem volje za životom. Figurativno značenje; praznina, ništavilo. Nirvaničnih stanja i raspoloženja ima dosta u poeziji Vladislava Petkovića Dis-a.

TRANSCENDENTALAN - Koji je izvan mogućnosti čulnog opažanja, izvan granica ljudskog iskustva, koji se ne može saznati iskustvom.

Vladislav Petković Dis - Nirvana - verzija 2

_________________________________

Vladislav Petković Dis - Nirvana

Noćas su me pohodili mrtvi,
Nova groblja i vekovi stari;
Prilazili k meni kao žrtvi,
Kao boji prozalnosti stvari.

Noćas su me pohodila mora,
Sva usahla, bez vala i pene,
Mrtav vetar duvao je s gora,
Trudio se svemir da pokrene.

Noćas me je pohodila sreća
Mrtvih duša i san mrtve ruže,
Noćas bila sva mrtva proleća,
I mirisi mrtvi svuda kruže.

Noćas ljubav dolazila k meni,
Mrtva ljubav iz sviju vremena,
Zaljubljeni, smrću zagrljeni,
Pod poljupcem mrtvih uspomena.

I sve što je postojalo ikad,
Svoju senku sve što imađaše,
Sve što više javiti se nikad,
Nikad neće - k meni dohođeše.

To su bili umrli oblaci,
Mrtvo vreme s istorijom dana,
To su bili poginuli zraci:
Svu selenu pritisnu nirvana.

I nirvana imala je tada.
Pogled koji nemo ljudsko oko:
Bez oblika, bez sreće, bez jada,
Pogled mrtav i prazan duboko.

I taj pogled, ko kam da je neki,
Padao je na mene i snove
Na budućnost, na prostor daleki,
Na ideju, i sve misli nove.

Noćas su me pohodili mrtvi,
Nova groblja i vekovi stari;
Prilazili k meni kao žrtvi,
Kao boji prozalnosti stvari.

_________________________________

Vladislav Petković Dis (10. mart 1880. Zablaće kod Čačka - 16. maj 1917, kod Krfa), pesnik. Veliki srpski pesnik i rodoljub. Radio kao učitelj i carinski službenik. Bio je izveštač sa fronta u Balkanskim ratovima. Za vreme Prvog svetskog rata prebegao je u Francusku. Pri povratku u Grčku brod na kome je plovio presreće nemačka podmornica kod Krfa i on biva potopljen.

Bio je sasvim osrednji đak, ali je u sedmom razredu Gimnazije u Čačku napisao svoju prvu pjesmu Na prozoru sveća gori i to na njemačkom jeziku koji jedva da je sricao. Dva puta će bezuspješno pokušavati da položi maturu. Kada ni drugi put nije položio, ovog puta u Zaječaru, on je predsjednika komisije pozvao na čast: - Dozvolite da popijemo po čašu piva. Ja se ne ljutim, pravedno ste me oborili. Ali to nas ne čini neprijateljima. Ja čašćavam... Dis je, dakle, bio prosječan učenik, ali sa natprosječnim pjesničkim talentom.

U vojsku nije išao. Oslobođen je zbog uskih grudi i, po preporuci prijatelja, postaje privremeni učitelj u selu Prliti ispod Vrške Čuke, a pokraj Zaječara. Sve u nadi da će imati dovoljno vremena da se posveti pjesmama. Teško je, ipak, biti raspjevan u čamotinji i tišini, te on mnoge noći provodi sa seljacima uz tabliće i čokanje rakije. U grad odlazi jednom mjesečno po platu, bez koje se ujutro vraća u selo, nakon kafanske sjedeljke. I novih trideset dana posta, do novog odlaska u Zaječar. To je trajalo dvije godine, kada je odlučio da napusti učiteljsko mjesto i, s tek podignutom platom, krene u Beograd, jedini mogući put za sve pjesnike.

Ušao je sasvim tiho u društvo beogradskih velikana, u vrijeme kada se živjelo po kafanama koje su bile i jedina sastajališta. Znalo se da se, kada izađe, časopis u kafani pročita od korica do korica. Kada se pojavi novo književno ime, kafane zabruje. Glumci su predstave nastavljali u kafanama. Ljudi su se u njima bratimili i krvili. Uzalud je uvaženi Jovan Skerlić grmio da je sve zlo od njih. Visok i mršav, poduže kose i posve neobičnih brkova, s naočarima iza kojih je vrebao zadivljujući pogled, bivši učitelj iz okoline Zaječara tek uz pomoć Nušića uspijeva da pronađe prvo zaposlenje. Pjesnik, koji će kasnije postati stalni stanovnik bezmalo svih naših antologija, radio je kao kantardžija na savamalskoj trošarini i sa snebivanjem se žali prijateljima da povazdan mora da mjeri šljive.

Njegov kafanski način života umnogome se izmijenio poslije vjenčanja sa Hristinom - Tinkom, mladom i lijepom poštanskom službenicom koju je odmah smjestio u svoje stihove. Brak su sklopili na jutrenju u staroj Markovoj crkvi. Veoma privržen porodici, ali i prijateljima, Dis će jednom reći: -  Za četiri godine braka nismo četiri puta sami, bez gostiju, ni ručali ni večerali. Na svijet je došlo i njihovo dvoje djece, Gordana i Mutimir, ali i ratovi, balkanski i svjetski, rastanak...

Vladislav Petković Dis je živio u maloj zemlji u kojoj su knjige čitali samo oni koji su ih i pisali. Za svoga života objavio je samo dvije knjige poezije - zbog nedostatka novca, bespoštednosti kritike, zbog toga što je živio samo 37 godina ili zbog svega navedenog, ali činjenica je da smo ostali uskraćeni za mnoge stihove koje je ovaj pjesnik slutnji još mogao das nam podari. Dis je pesnik iracionalnog, on slike nalazi u potsvesnom. Pesnik je sumornih raspoloženja i čak očaja, njegov je izraz setan i muzikalan. Jovan Skerlić ga je kritikovao, jer se Dis nije uklapao u njegov ideal naprednog pesnika. Kasnija kritika, počevši od Isidore Sekulić, uvrstila je Disa među najbolje srpske pesnike nalazeći da je uveo u srpsku poeziju modernu poetiku i nov senzibilitet, i pored izvesnih jezičkih nebrižljivosti.

Knjigu Utopljene duše Dis je objavio 1911. godine. Štampao ju je o svom trošku, jer nije bilo izdavača koji bi objavio poeziju pjesnika za koju je Jovan Skerlić, tada najuticajnija ličnost srpske kritike, tvrdio da "jeste jedna neuka i gruba imitacija". Poezija "Utopljenih duša" je negatorska, bolećiva, plačna i crna. Uvodi u nju bodlerovske motive što predstavlja novinu, ali tu je prisutan i motiv umrle drage, koga nalazimo i u narodnoj lirskoj poeziji. Njegova poezija ide u iracionalno, u njoj su Disovi snovi i njegove tišine.

Zbirka poezije Mi čekamo cara napisana je 1913. godine. Njegovi kafanski prijatelji su govorili da bi bilo bolje da ju je naslovio "Mi čekamo para". U ovoj zbirci pjesnik je nastojao da izrazi slavu svoje otadžbine. To, međutim, nije radio klicući u nacionalnom ponosu, kao drugi pjesnici, nego je tužno lutao po zgarištima i truleži. Zbog toga su mnogi kritičari smatrali da je ova zbirka slaba u cjelini te da su stihovi zvečeći prazni i jeftino patetični.

Vladislav Petković Dis bio je i patriota i razbarušeni boem, ali i tragična figura, nesrećna i slamana tokom čitavog života. Nije živeo dugo i nije za sobom ostavio veliki opus. Ali njegov pesnički nerv je stvorio poeziju koja je autentična, duboka, snažna. Dis je proživeo svoje stihove i potpisao pesme koje se danas nalaze u svim ozbiljnim antologijama srpskog pesništva i među najboljim su pesmama ovdašnje lirike 20. veka.

Vladislav Petković Dis - Disovo proleće 

Vladislav Petković Dis - Među svojima

Vladislav Petković Dis - Možda spava 

Vladislav Petković Dis - Naši dani

Vladislav Petković Dis - Tamnica

Vladislav Petković Dis - Pijanstvo