Smrt majke Jugovića

Devet Jugovića su mitski junaci srpskih epskih pesama pretkosovskog i kosovskog ciklusa. Po usmenom narodnom predanju oni su bili sinovi Jug Bogdana i braća kneginje Milice. Postoji više navoda o njihovim imenima. U više pesama se javljaju imena trojice, Boška, barjaktara u Kosovskom boju, zatim Damjana i Vojina. Po jednoj od verzija imena braće Jugovića su bila Vojin, Miljko, Marko, Ljubodrag, Radmilo, Boško, Stojan, Veselin i Vlaskoje - Damjan. S druge strane, u jednom od zapisa pesme Zidanje Ravanice se spominju Petar, Nikola i najmlađi Momir.

Poznato je da najviše tragova starih verovanja Slovena sadrže u sebi lirske narodne pesme, na prvom mestu obredne i običajne. Međutim, i pojedine epske narodne pesme čuvaju ostatke svog starijeg značenja.

Primer za ovakvo zadržavanje starijih slojeva ispod kasnijih nanosa jeste poznata pesma kosovske tematike Smrt majke Јugovića. Ova pesma o simbolu svih majki koje su doživele tragičan gubitak, o njenoj hrabrosti  i njenom bolu bez suza ušla je u sve antologije srpske epike i svoj vrhunac ima u završnim stihovima:

Al' tu majka odoljet' ne može
Prepuče joj srce od žalosti.

Ovi stihovi, široko rasprostranjeni i opšte poznati, savršeno zatvaraju priču o majci heroju i istovremeno predstavljaju jedan od najvećih falsifikata u našoj narodnoj epici. Ove stihove u pesmu je uneo Stojan Novaković u svom pokušaju sastavljanja epa „Kosovo", budući da se stihovi koje je Vuk zapisao i koji su se prvobitno nalazili na mestu ovih nikako ne uklapaju u opšti baladični ton pesme. Međutim, ako originalni stihovi...

Nadula se Јugovića majka
Nadula se pa se i raspade

... i kvare kasniju koncepciju pesme, oni otvaraju put ka saznanjima vezanim za njen nastanak prvobitnu tematiku. Poređenje opisa smrti majke Јugovića u glavnim komponentama poklapa se sa načinom uništavanja nekih poznatih bića iz srpske demonologije, na prvom mestu vampira („naduo se kao vampir"). Može se zaključiti, dakle, da je majka Јugovića prvobitno bila neki ženski demon. Narodni pevač je stariju pesmu prekrio istorijskim nanosima, ali je, iz razloga što su početak i kraj markirana mesta u poetici usmene književnosti, završetak ostao neizmenjen. U ovom svetlu posmatrani, novo značenje dobijaju i fantastični elementi pesme:

Bog joj dao oči sokolove
I bijela krila labudova;
Ona leti nad Kosovo ravno.

Naknadno motivisani kao posledica milosti hrišćanoskog boga, ovo su zapravo ostaci prvobitnih atributa demonskog bića koje leti na razbojište i hrani se leševima. Ovo dokazuje da Sloveni mitskim i demonskim bićima nisu posvećivali samo kratke lirske forme.

__________________________________

Majka Jugovića je bila žena koja je imala devet sinova i sve ih je izgubila u boju na Kosovo polju. Njena velika ljubav prema sinovima i bol zbog njihovog gubitka opevani su pesmi Smrt majke Jugovića.

Zbog velike brige za svoje sinove i nestrpljenja da sazna njihovu sudbinu majka je molila boga za oči sokolove i krila labudova. Bog je uslišio njenu molbu i poklonio joj ono sto je želela, jer je znao za njenu veliku tragediju. Kada je majka stigla na Kosovo i videla svoje sinove mrtve pretrpela je veliki bol, ali nije zaplakala. Bila je tvrda srca i odolela je tom velikom iskušenju. Kada se vratila u dvor i saopštila tužne vesti, svi su plakali osim nje. Slušala je glasan plač svojih snaja i gledala njihov bol, ali ni tada nije zaplakala. Ona je tugovala negde duboko u sebi. U noći bdenja konj njenog sina Damjana je zavrištao. Iako je znala zbog čega konj vrišti, želela je da joj neko skrene misli i  kaže pogrešan odgovor kako bi joj bilo lakše. Zato je pitala da li je konj žedan ili gladan, a kada joj je Damjanova žena rekla da konj vrišti jer mu nema gospodara, majčin bol bio je još veći, ali je i njega izdržala. Sutra ujutro doletela su dva crna gavrana krvavih krila koji su ispustili ruku junaka u majčino krilo! To je bila ruka njenog sina Damjana i ona je podstakla majku na sećanje i razmšljanje o svojim sinovima. Njen bol je bio ogroman i nije ga mogla izdržati. Bio je toliko velik, da se nadula se i rasprsnula.

Ljubav majke Jugovića prema sinovima je bila ogromna, a bol zbog njihovog gubitka još veći. Iako je bila jaka i izdržljiva nije mogla da preboli smrt svojih sinova i njemo srce puklo od žalosti. Ljubav majke Jugovića prema svojim sinovima je simbol majčinske ljubavi koja nema granice i koja se ne može izmeriti.

Epska pesma iz kosovskog ciklusa pesama - Smrt majke Jugovića

Tema - Bol i tuga majke zbog gubitka muža i sinova

Glavni likovi - Majka Jugovića, ljuba Damjanova

Mesto i vreme odvijanja radnje - Kosovo polje, posle Kosovskog boja

Analiza - Pesma Smrt majke Jugovića pripada kosovskom ciklusu epskih pesama.  U njoj je opevana herojska tragedija majke koja hrabro podnosi smrt svog muža i svih svojih sinova, do trenutka kad se duševni bol preobraća u fizički, kada patnja prelazi sve granice izdržljivosti, i kada nagomilani, potiskivani jad raznosi celo njeno biće. Tananom inscenacijom, pevač taj trenutak povezuje s pojavom crnih gavranova koji majci u krilo bacaju junakovu desnicu. Pevač prvo pušta mladu ženu da odmah u njoj pozna, po burmi, ruku odrasla čoveka, Damjana, svoga muža, da bi majci ostavio duge mučne trenutke prisećanja.

Okretala, prevrtala s njome,
Pak je ruci tijo besjedila:
Moja ruko, zelena jabuko!
Gdje si rasla, gdje l' si ustrgnuta!

Pušta je da se vrati u prošlost, da sagleda malenu ruku sinovljevog detinjstva i da ukrštanjem srećnih uspomena i tragične stvarnosti presvisne:

A rasla si na kriocu mome,
Ustrgnuta na Kosovu ravnom!

Jug Bogdan - po narodnoj tradiciji očuvanoj u epskim pesmama pretkosovskog i kosovskog ciklusa, Jug Bogdan je bio otac carice Milice, žene Lazara Hrebljanovića.  Njegovo pravo ime je Vlatko Nemanjić, a bio je srpski vojvoda, župan i knez  iz sredine 14. veka. U pesmama nema naznaka da je Jug Bogdan pripadao porodici Nemanjića. Pominje se da je pored ćerke Carice Milice imao i devetoricu sinova (devet Jugovića): Boška, Damjana, Mitra, Momira, Nenada, Nikolu, Petra, Vojina i Stepana, da je  predvodio  desno krilo srpske vojske  u Kosovskom boju u kome je i poginuo sa svim sinovima. Pored Smrt majke Jugovića u kojoj je opevana pogibja Jug Bogdana, on se pominje i u pesmama "Kosovska bitka" i "Kosovski boj".

Ima autora koji smatraju da epski Jug Bogdan nije baziran na istorijskoj ličnosti Vratka Nemanjića, već da predstavlja simboličnu predstavu stradanja srpskog naroda u Kosovskom boju. To mišljenje je bazirano na tome da je poginuo otac sa svih svojih devet sinova odnosno cela generacija, što odgovara narodnoj tradiciji prema kojoj su Kosovski boj preživeli samo starci i deca.

Jug Bogdan je sahranjen je u zadužbini svoga dede Dmitra Nemanjića manastiru Davidovići kod Brodareva, Lokalni toponimi u gradu i oko grada Prokuplja sna reci Toplici ukazuju na to da je epski Jug Bogdan vladao tim krajem, što je prikazano i na grbu ovog grada.

__________________________________

Smrt majke Jugovića

Mili bože, čuda velikoga!
Kad se sleže na Kosovo vojska,
U toj vojsci devet Jugovića
I deseti star Juže Bogdane;
Boga moli Jugovića majka,
Da joj Bog da oči sokolove
I bijela krila labudova,
Da odleti nad Kosovo ravno,
I da vidi devet Jugovića
I desetog star-Juga Bogdana.
Što molila Boga domolila:
Bog joj dao oči sokolove
I bijela krila labudova,
Ona leti nad Kosovo ravno,
Mrtvi nađe devet Jugovića
I desetog star-Juga Bogdana,
I više nji devet bojni koplja,
Na kopljima devet sokolova,
Oko koplja devet dobri konja,
A pored nji devet ljuti lava.

Tad' zavrišta devet dobri konja,
I zalaja devet ljuti lava,
A zaklikta devet sokolova;
I tu majka tvrda srca bila,
Da od srca suze ne pustila,
Već uzima devet dobri konja,
I uzima devet ljuti lava,
I uzima devet sokolova,
Pak se vrati dvoru bijelome.
Daleko je snae ugledale,
Malo bliže pred nju išetale,
Zakukalo devet udovica,
Zaplakalo devet sirotica,
Zavrištalo devet dobri konja,
Zalajalo devet ljuti lava,
Zakliktalo devet sokolova;
I tu majka tvrda srca bila,
Da od srca suze ne pustila.
Kad je bilo noći u po noći,
Al' zavrišta Damjanov zelenko;
Pita majka Damjanove ljube:
Snao moja, ljubo Damjanova!
Što nam vrišti Damjanov zelenko?
Al' je gladan šenice bjelice,
Ali žedan vode sa Zvečana?
Progovara ljuba Damjanova:
Svekrvice, majko Damjanova!
Nit' je gladan šenice bjelice,
Niti žedan vode sa Zvečana,
Već je njega Damjan naučio
Do po noći sitnu zob zobati,
Od po noći na drum putovati;
Pak on žali svoga gospodara
Što ga nije na sebi donijo.

I tu majka tvrda srca bila,
Da od srca suze ne pustila.
Kad u jutru danak osvanuo,
Ali lete dva vrana gavrana,
Krvava im krila do ramena,
Na kljunove b'jela pjena trgla;
Oni nose ruku od junaka
I na ruci burma pozlaćena,
Bacaju je u krioce majci;
Uze ruku Jugovića majka,
Okretala, prevrtala s njome,
Pa dozivlje ljubu Damjanovu:
Snao moja, ljubo Damjanova!
Bi l' poznala, čija j' ovo ruka?
Progovara ljuba Damjanova:
Svekrvice, majko Damjanova!
Ovo j' ruka našega Damjana,
Jera burmu ja poznajem, majko,
Burma sa mnom na vjenčanju bila.

Uze majka ruku Damjanovu,
Okretala, prevrtala s njome,
Pak je ruci tijo besjedila:
Moja ruko, zelena jabuko!
Gdje si rasla, gdje l' si ustrgnuta!
A rasla si na kriocu mome,
Ustrgnuta na Kosovu ravnom!
Nadula se Jugovića majka,
Nadula se, pa se i raspade
Za svojije devet Jugovića
I desetim star-Jugom Bogdanom.