Književni lik

Ljudska ličnost oblikovana u književnom delu. On je središnji elemenat književnog dela: nosilac je zbivanja, pogleda i shvatanja. Njegovom ispoljavanju i iskazivanju podređeni su svi elementi dela: radnja, naracija, opisi, dijalozi, kompozicija. Književni lik se stvara na osnovu građe koju pruža život. Piščeva stvaralačka mašta oblikuje životnu građu i stvara književni lik. Pošto je svet književnog dela fiktivan (izmišljen), fiktivan je književni lik. Andrić je zapisao: "Ličnosti su postojale, ali sam im ja promenio imena i dao drugu dušu. Pisac vrlo često polazi od neke stvarne ličnosti iz života koja mu služi kao prototip. Ne unosi je u delo onakvu kakva je u stvarnosti, nego je preoblikuje dodgjući joj jedne a oduzimajući druge osobine. Književni lik je stvaran ako nosi ime istorijske ličnosti i neke karakterne ili biografske crte. U tom slučaju i ostale karakteristike lika, proizvod umetnikove imaginacije, prihvataju se kao verovatne i verodostojne. Na taj način ime ili neka biografska činjenica služe kao agens i motivaciono sredstvo za doživljavanje lika kao istinite sudbine. Iz ovoga proizilazi da je svet književnog dela za jednog čitaoca apsolutno fiktivan, a za drugog čitaoca je stvaran, prepoznatljiv ili poznat. Prema tome, i književni lik je fiktivan i stvaran istovremeno, zavisno od toga ko, kada i gde čita književno delo. Stvaran je svaki onaj lik koji je građen na istorijski pouzdanim činjenicama koje se koriste u najvećoj mogućoj meri. Delimično korišćenje istorijskih činjenica (samo ime ili neki biografski detalj) dovodi do oblikovanja pseudostvarnih likova. I stvarni i pseudostvarni likovi sreću se u romanu Vreme smrti Dobrice Ćosića: Nikola Pašić, Živojin Mišić, Nadežda Petrović, Milutin Bojić. Fiktivni likovi su analogni stvarnim likovima ako su po nekim svojim osobinama prepoznatljivi i verovatni: piščeva umešnost u oblikovanju likova ogleda se baš u stvaranju analognih likova. Oni su za čitaoca sasvim verovatni jer poseduju osobine stvarnih ličnosti. Ako književni lik poseduje osobine koje se ne sreću kod stvarnih ličnosti, osobine koje su neverovatne ili nemoguće, reč je o fantastičnim likovima: zmajevi, divovi i druga natprirodna bića koja ne postoje u ljudskom iskustvu. Ima realnih likova (carević, siromah) koji posredstvom posedovanja predmeta (krljušt ribe, pero ptice) stečenih dobrotom ili snalažljivošću, mogu da vladaju natprirodnim silama.

Glavni junak - Književni lik koji se ističe svojom delatnom aktivnošću i ulogom koju ima u zbivanjima proznog ili dramskog književnog dela. Za njega je vezan glavni fabularni tok, on je ovaploćenje umetnikovih misli, ideja i shvatanja. Njemu su podređeni svi elementi književnog dela. Književno delo može da ima jednog ili više glavnih junaka: u romanu Ana Karenjina Lava Tolstoja, koji je oblikovan na principima paralelne kompozicije, postoje dva toka radnje i dva para glavnih likova - Ana i Vronski su junaci jedne priče, Kiti i LJevin junaci su druge priče.

Sporedni likovi - Javljaju se u samo jednom segmentu pripovedpog ili dramskog dela (čin, deo, poglavlje, epizoda, situacija, scena). Obično nisu razvijeni nego su samo skicirani. Sporedni su samo po prostoru koji im je dat u delu, ali ne i po umetničkoj funkciji: bez njih bi ispoljavanje glavnog junaka bilo nepotpuno i nedovoljno uverljivo... Imaju ilustrativni karakter, u funkciji su dokumentovanja literarnog materijala, motivaciono su sredstvo za delovanje i ispsljavanje drugih likova, pokreću pripovedne tokove, olakšavaju razumevanje odnosa među likovima, obavljaju veliki broj drugih umetničkih funkcija. Glasnik u antičkoj ali i u poznijoj drami izveštava o onome što se dogodilo u drugom vremenu i na drugom prostoru. Poverenik je dramski lik koji je uveden samo zato da bi slušao saopštavanje namera glavnog junaka ili njegove ispovssti. Rezoner je nosilac piščevih poruka i shvaganja; obično je izvan toka dramskog zbivanja ali je moralom i razumom iznad svih aktera drame. Lik podloga služi da se glavni junak što potpunije i svestranije iskaže. Osobine glavnog junaka i njegovi postupci postaju jasniji, upečatljiviji i bolje motivisani samo ako se sagledaju u kontekstu prisustva i delovanja lika podloge. Lik kontrast je obično nosilac zdravoga jezgra, svežine i životnosti u delima u kojima glavni junaci ne poseduju ove osobine. Ovakav lik uspostavlja vezu romanesknog sveta i sveta junaka sa stvarnošću i njenom istinom pa navodi na zaključak da postoji i drugačiji svet, drugačiji ljudi i drugačiji vidovi življenja (Velja iz Seoske učiteljice Svetolika Rankovića).

Pomenuti likovi - Oni su u funkciji ilustracije vremena i naravi i sredstvo za potpuniju karakterizaciju glavnog junaka ili sporednih likova. Nisu aktivni u strukturi književnog dela: ne delaju, ne govore, ne pokreću radnju pripovednog vremena. O njima govore drugi likovi jer su uvek izvan govorne situacije.