Vladika Petar II Petrović Njegoš - Neka bude što biti ne može

U svom pesničkom radu Njegoš je uspeo obuhvatiti epiku, klasiku i romantiku. Počeo je kao narodni pesnik, a zatim se priklonio klasičnom maniru. Pevao je u osmercu i desetercu. Ode vladarima, ministrima, velikanima, prijateljima obuhvatio je u delu Pustinjak cetinjski, izdatu 1834. godine. Njegoš je napisao ep Svobodijada 1835. godine, koji nije objavljen. Njegovi uzori nisu bili rimski, nego helenski, poput Homer i grčkih tragičara. On se ne okreće nemačkim klasicima i predromantičarima, već našoj modernoj, struji u Evropi, koju su predvodili Igo, Lamartin i Puškin, kome Njegoš posvećuje zbirku narodnih pesama „Ogledalo serpsko". Bliske su Njegošu i ideje Vuka Karadžića, a takođe se idejno oslanja na Simu Milutinovića, kao i na Mušickog.

Većini današnjih čitalaca Gorskog vijenca stih pomenut u naslovu ovog teksta vjerovatno ne bi značio gotovo ništa. Ustvari, da budem potpuno iskren, mislim da većina ljudi danas ne bi mogla da čuje i prihvati njegovo tumačenje, jer bi ono moglo ozbiljno dovesti u pitanje stil života koji su sami odabrali i za koji žele da vjeruju da je jedini moguć. U svom poznatom eseju Njegoš kao tragičan junak kosovske misli Ivo Andrić misao koju ovaj stih implicira oksimoronskom kovanicom opisuje kao „pozitivni nihilizam". Taj pozitivni nihilizam, da parafraziram Tartaljin uvid u pomenuti esej, u prvi mah predstavlja svijest pojedinca o turobnoj realnosti koja ga okružuje i, rekao bih, prihvatanje te realnosti kao njegove trenutne pozicije. Kada bi, međutim, pojedinac ostao samo na nivou prihvatanja takve realnosti, odnosno na nivou mirenja sa njom.

Njegošev stih Neka bude što biti ne može može shvatiti i kao zazivanje čuda kao surogata i alternative realnosti, ali ne i kao puko zatvaranje očiju pred realnim. Potreba za čudom proizilazi iz potrebe za drugačijom stvarnošću, jer ja odbijam da živim u stvarnosti koju ti želiš da mi natukneš kao moju konačnu sudbinu.

Istina, Njegoš nije bio realan, već romantičan, ali ne treba olako zanemariti činjenicu da je ovaj stih napisao i neko ko je ujedno bio i duhovni i svetovni vođa svog naroda. Drugim riječima, retorika ovog stiha ne pripada svešteniku koji za platu treba da ubjeđuje narod u to kako su čuda moguća, već pripada vladaru koji je istinski vjerovao da je čuda moguće i živjeti i koji je ta čuda pokušavao da konkretizuje u realnosti. Njegoševa retorika, dakle, nije bila obično serendanje, već su njegove riječi bile u skladu sa njegovim životnim stilom i životnom borbom. Iako je nauka odavno napravila kompozicijsku razliku između narodnog (epskog) i Njegoševog (umjetničkog) deseterca, čini se kako Njegoševa misao zapisana u bilom kom drugom stihu ne bi mogla da izrazi svoj puni potencijal. Drugim riječima, izbor stiha (deseterac) i izbor forme (spjev-ep) na simboličkom nivou ovu misao dovode u vezu sa junačkom epikom upućujući na to kakvu osobinu treba da posjeduje neko ko ovaj stih može da napiše i neko ko ovaj stih može da prihvati kao sopstveni koncept borbe. A ta osobina je hrabrost epskih junaka.

Vladika Petar II Petrović Njegoš - Neka bude što biti ne može - verzija 2

Vladika Petar II Petrović Njegoš - Neka bude što biti ne može - verzija 2 pdf

______________________

Vladika Danilo (među svima kao da je sam)

Đe je zrno klicu zametnulo,
onde neka i plodom počine.
je li instinkt al' duhovni vođa,
Ovde ljudsko zapire poznanje!
Vuk na ovcu svoje pravo ima
ka tirjanin na slaba čovjeka.
Al' tirjanstvu stati nogom za vrat,
dovesti ga k poznaniju prava,
to je ljudska dužnost najsvetija!
Ako sablju poljubiš krvavu
i zaploviš u noćne valove,
sljeduje ti prahu svetkovanje.
Žrec Evrope s svetoga amvona
huli, pljuje na oltar Azije;
lomi teški topuz azijatski
svete kule pod sjen raspjatija.
Krv pravedna dimi na oltare,
ćivoti se u prah razvijaše.
Zemlja stenje, a nebesa ćute...
Luna i krst, dva strašna simvola -
njihovo je na grobnice carstvo.
Sljedovat im rijekom krvavom
u lađici grdna stradanija,
to je biti jedno ili drugo.
Ali hula na svešteni ćivot
koji ga je mlekom odranio -
to mi prsa u tartar pretvara.
Čvor ne treba na pravu mladiku;
što će luna na krst stradanija,
što l' bijela suncu na zjenicu?
Vjero prava, kukavna siroto!
Strašno pleme, doklen ćeš spavati?
Neki jedan, to je ka nijedan,
nako da je više mučenija.
Vražja sila odsvud oklopila;
da je igđe brata u svijetu
da požali, ka da bi pomoga.
Pomrčina nada mnom caruje,
mjesec mi je sunce zastupio.
Uh, što mislim, kud sam zaplivao?
Mlado žito, navijaj klasove,
pređe roka došla ti je žnjetva.
Divne žertve vidim na gomile
pred oltarom crkve i plemena;
čujem lelek đe gore prolama.
Treba služit česti i imenu.
neka bude borba neprestana,
neka bude što biti ne može -
nek ad proždre, pokosi satana!
Na groblju će iznići cvijeće
za daleko neko pokoljenje.

_____________________________________

Vladika Petar II Petrović Njegoš rodio se na Njegušima, kao drugi sin Tome Markova Petrovića, najmlađeg brata vladike Petra I, i Ivane Proroković. Na krštenju je dobio ime Radivoje pod kojim je u narodu bio poznat i docnije kao vladika Rade. Po zavladičenju on se potpisivao samo svojim kaluđerskim imenom - Petar i prezimenom - Petrović: vladika Petar Petrović. Međutim, u narodu nije bio poznat kao vladika Petar nego upravo kao vladika Rade. Vladikom Petrom narod je nazivao jedino njegovog strica. Njegoš nikada nije upotrebljavao ono II uz Petar, nego je to dodato kasnije, kao i I uz ime njegovog strica, da bi ih razlikovali.
Ne zna se tačno zbog čega je uzeo dodatak Njegoš, a ne Njeguš, kao što bi trebalo prema imenu njegovog plemena i najužeg zavičaja. Pretpostavlja se da je to preuzeo od strica vladike Petra, koji je katkad uz svoje prezime dodavao Njegoš, a ne Njeguš.

Vladika Petar I, njegov stric, uzeo ga je k sebi 1825. da ga školuje i pripremi za naslednika. Stric je, ranije, za nasljednika spremao Njegoševog brata od strica, koji se školovao u Rusiji, ali je ovaj više voleo vojsku i oficirski poziv. Tradicija je, međutim, bila da vladar Crne Gore bude vladika, pa se i mladi Njegoš spremao za taj poziv. Školu je kratko vrijeme učio u Boki kotorskoj, a posle mu je stric doveo za učitelja Simu Milutinovića Sarajliju.

Njegoš je počeo da piše još kao dečak. To su bile kratke i beznačajne pjesme, sasvim u duhu narodne poezije, često ispevane uz gusle. Sima Milutinović je u svoju zbirku narodnih pesama uneo pet za koje tvrdi da su Njegoševe. Docnije, 1834. objavio je dvije zbirčice pesama, gde ima i nekoliko pesama u kojima se već nazire genijalni pesnik Luče mikrokozme i Gorskog vijenca. Među pesmama u kojima prevladava dubok i smeo misaoni lirizam naročito se ističu: Crnogorac k svemogućem Bogu, Vijerni sin noći pjeva pohvalu mislima i Oda Suncu. Ostale pjesme pevaju savremena crnogorska junaštva i ispevane su sasvim u duhu narodne pjesme. Njegoš je, u vrijeme neprekidnih bojeva s Turcima, zaneseno voleo narodne pjesme, skupljao ih i sam stvarao nove. Pored pesama u pomenutim zbirkama, štampao je docnije i dva kraća speva u istom duhu i razmeru: Kula Đurišića i Čardak Aleksića.

Godine 1854. je objavljena Slobodijada, epski spev u deset pevanja, u kome se slave crnogorske pobede nad Turcima i Francuzima. Vuk Karadžić je smatrao da je i druge pjesme o novim bojevima crnogorskim ispevao upravo Njegoš. On je radio i na prikupljanju narodnih pesama i izdao ih u zbirci Ogledalo srpsko. Po savremenim listovima i časopisima izišao je znatan broj njegovih kraćih pesama, prigodnog i moralnog karaktera, kao i veliki broj oda i poslanica. Njegoš je počeo skromno, podražavajući narodnu poeziju ili učenu i objektivnu savremenu liriku, kakvu je pre njega pisao Lukijan Mušicki i njegovi sledbenici. Ali se on sve više razvijao, istina postupno, ali snažno i sigurno. Čitanjem i razmišljanjem, on je ulazio u sve teže moralne i filozofske probleme, sve dublje i potpunije uobličavao svoje umetničko izražavanje i posljednjih sedam godina života stvorio tri svoja glavna dela: Luča mikrokozma, Gorski vijenac i Lažni car Šćepan Mali.

Vladika Petar II Petrović Njegoš - Biografija  

Vladika Petar II Petrović Njegoš - Gorski vijenac

Vladika Petar II Petrović Njegoš - Noć skuplja vijeka

Vladika Petar II Petrović Njegoš - San Vuka Mandušića