Ivo Vojnović - Na Mihajlu

Ivo Vojnović jedan je od najistaknutijih dramskih pisaca moderne koji je često nazivan i posljednjim dubrovačkim pjesnikom. Najistaknutiji dramski pisac moderne, često nazivan i posljednjim velikim dubrovačkim piscem.

U razdoblju između 1891. i 1901. nastaju pjesme iz zbirke Lapadski soneti. Dva soneta iz te zbirke (Prelude i Na Mihajlu) uokviruju njegovu Dubrovačku trilogiju, najpoznatiji dramski kompleks koji obuhvaća drame Allonz enfants, Suton i Na taraci. Temu dobrovačkoga života obrađuje i u dramama Ekvinocijo i Maškarate ispod kuplja. Soneti su simboličko-umjetnički stilizirani dojmovi iz prirode, u kojima se očituje impresionistička vizija. Na Mihajlu je sonet koji je Vojnović napisao u Dubrovniku 1892. godine, a nalazi se na kraju "Dubrovačke trilogije". Pjesma uokviruje temu propale i nestale dubrovačke vlastele, koja je završila svoje postojanje na groblju Sv. Mihajla. Tako je Vojnović simbolički zakopao i ostatke Republike i završio svoju tragičnu priču o propasti slavnog Dubrovnika.

________________

Ivo Vojnović - Na Mihajlu

Jedan po jedan dohodu vlastela
u crnom l'jesu nošeni od fakina
na zadnje s'jelo, gdje no znak propela
grbove kruni posred ruzmarina.

Nakon svih borba nasl'jeđenih strasti
i mržnje davne, što ti žile pali,
i šetnja, i šala, i plandovanja, i lasti,
harno je leći, gdje su nav'jek spali

Djedovi mrtvi, kad je Knez još vladô.
Tu sami trunu dalje bar u miru,
dok cv'jetnom travom pase krotko stado,

Što san gospara ne budi u svom gaju.
- "Requiem aeternam!" - čuj eolsku liru
čempresa grobnih!... možda šapću o raju.

________________

Ivo Vojnović - Na Mihajlu - verzija 2

___________________________________

Ivo Vojnović (Dubrovnik, 9. listopada 1857. – Beograd, 1929.), hrvatski književnik. Najistaknutiji dramski pisac moderne, često nazivan i posljednjim velikim dubrovačkim piscem. Po sudu svog brata Luja, bio je intiutivan teatralni genij, nesravnjiv metteur en scene, kojega je demon kazališta opčinio i ništa se protiv njega nije moglo. Treba međutim dodati: taj ga je demon opčinio u tolikoj mjeri da ni njegov dramski talent često nije mogao ništa protiv njega. Iako Dubrovačku trilogiju Vojnović dovršava izvan Dubrovnika, svijet te drame rodio se u doba njegova dubrovačkog boravka. Postigavši Ekvinocijem ono što je uzalud očekivao od Psyche – zanosne kritike i prodoran uspjeh, dakle, slavu, on je, možda i osokoljen njome, počeo dramski komponirati onaj svijet koji mu je rodio stihove Lapadskih soneta. Dok je u Ekvinociju bio bio na terenu svojih ranih proza, prenijevši čak iz Ksante u kasniju dramu viziju oluje, dotle Dubrovačka trilogija raste na lirskoj sentimentalno - intimnoj žici njegovih stihova, kojima, iako malobrojnima, započinje novi period hrvatske lirike.

Kao suncokret koji više nije imao snage da gleda za suncem, klonuo je plemeniti život ovog mirnog i umornog pesnika. I zatim, nečujno, on je prešao najkraći od svih puteva: put između života i smrti. Kao pesnik i mislilac, on je morao verovati da je smrt jedna utopija i predrasuda, i mogao da je primi s mirnoćom s kojom su umirali svetitelji i mudraci. Ali kao smrtni čovek, niko se nije godinama i mesecima toliko očajnički borio da se ne iščupa iz života. Zašto? Život mu je odavna bio oduzeo ono što čini njegovu lepotu koja je jedini njegov smisao. Ali je pesnik znao, međutim, da o smrti ne postoji jedno uverenje, nego samo jedna fikcija. Jer u ljubavi između života i smrti ovog retkog i velikog čoveka bilo je nešto što ga je i kroz njegov tragični vek kao železna kopča vezivalo za ovaj svet: to je njegov poziv. Ne hoditi po suncu i survati se u bolesničku postelju, ali živeti! I izgubiti moći da drži pero u ruci, ali moći misliti! I oslepiti, ali moći i iza te crne zavese čuti žagor i kapiju! I umreti samo onda kad se na usnama zaledi reč koja bi bila za njega ključ njegove sudbine na zemlji!

Smrt je predrasuda, jer je za jednog ubica a za drugog spasitelj. U oba slučaja ona je veća i viša od života. I možda kad bi ovaj čudni čovek još jednom otvorio svoje velike oči i progovorio, potvrdio bi to onim što je video onamo van našeg vidika, kada se otkinuo od ovog sveta. Ali ma koliko da smrt nije zločin za onog kojeg je ponela sobom, ona je to za one koji su nekog izgubili. Cela ideja o smrti ponikla je iz ove čemerne istine. Nema mirnijeg izraza nego što je na licu mrtvog čoveka. Ništa toliko ne protivureči našim suzama koliko spokojstvo onog koji nas ostavlja. Ništa indiferentnije nego što je hladnoća onog čiji odlazak smatrate njegovom katastrofom. Zato nemojte žaliti mrtve koji bi možda čuli vaše očajne reči da istina smrti nije odista viša nego istina života.

Vojnović je bio veliki nacionalni pesnik svog naroda tako moćno i božanski ujedinjenog u jednom ljudskom srcu. Za njega je on pisao sjajne reči i nosio austrijske okove. Svaki od nas je zavideo ovom pesniku koji je napisao svoj nacionalni zavet u drami o Jugovića Majci i svom Lazarevom Vaskrsenju, dve velike sveće koje su zapaljene u njegovom svetilištu da gore kroz večnost. Onomad sam, kod Prokuplja, gledao zanemarene ali dragocene ruševine Jug - Bogdanovog dvora, na jednom bregu, odakle je Jugovića Majka na krilima labudovim i s očima sokolovim odletela da po Kosovu prevrće u krvi junake, izginule za ime i državu. Te stare dvore gde su posle fatalne vesti zarzali devet ljutih lava, zaplakalo devet udovica! I mislio sam na ovog pesnika koji je izgubio bio oči pre nego što je otišao da vidi te ruševine naše srednjovekovne slave i tuge, a koje su njegovim delom postale dvostruko besmrtnim. Kakva žalost! Niko nije bio toliko duboko prožiman tradicijom svoje rase koliko ovaj prefinjeni dubrovački pesnik; i niko nije tako razumeo gde treba da se tradicija traži. I mogao je da tako jasno uvideti da je nemanjićska država sa svojom istorijom, a isto toliko i još više sa svojom legendom, osnovna podloga naše i državne i kulturne ideje. I zatim, da je njegov i naš Dubrovnik kao i sve drugo u našoj istoriji, samo jedna sjajna epizoda ove ogromne duhovne i materijalne moći koju su predstavljali Nemanjići svojom velikom državom i njenim tragovima. I ko zna da ovaj prefinjeni pisac i istoričar degeneracije svog Grada ne bi, da je dalje živeo, ceo svoj talenat dramatičara uputio, u buduće, putem svoje toliko duboko rasne pesme o Jugovića Majci koja je majka celog jednog velikog plemena rođenog za veliku sudbinu...

Vojnović je, na žalost, zamuknuo onda kada su progovorili mnogi najgori među nama, već od pre nekoliko godina, čim je skinuo sa sebe okove neprijateljske. Ali je govorio njegov primer, i živela na našim usnama njegova lepa poetska i patriotska reč! I on, iako survan bolešću, bio je živi protest protiv delenja jedne krvi i jedne istorije. I bio je pretnja onima koji su bezdušno i sračunato trovali sve kladence iz kojih pije snagu naša mladež; i koji su brkali jednu prolaznu i konfuznu periodu sa jednom postojanom istorijom koja ima svoj put i svoju neumitnu logiku. Mesto politike, polemika; mesto istorije, pamflet: mesto heroja, advokat; mesto sveštenika, lakrdijaš... Za običnog čoveka bili bi to dani očajanja; ali za neobičnog pesnika bili su to samo dani tuge i bunta. Nikad neću zaboraviti reči koje smo o ovim slučajevima izmenjali nas dva jugoslovenska pisca, dva jugoslovenska patriota, i dva zemljaka. I za mene lično ostaje u mom sluhu zadugo, kao najlepša pesma Vojnovićeva, njegova ushićena reč da je naša narodna sudbina rešena i da će našu granicu braniti heroji koji su je i stvarali. I da naši plemenski sukobi nisu ništa drugo nego poslednji trzaji iz ropstva, i žalosna nemoć da pogledaju u sunce oči našeg naroda toliko izmučenog tminom i tamnicom. I samo s ovakvom verom ovaj veliki čovek mogao je da umre mirno.

Na jednom bokeškom groblju pravoslavnom leži Srbin, ded pesnika Iva Vojnovića. Na jednom zagrebačkom katoličkom groblju leži grob velikog Jugoslovena, oca pesnikovog. A na starom dubrovačkom groblju Mihajlu, gde se pod tamnim čempresima naši stari grobovi ne dele na srpske i hrvatske, leći će sutra ovaj premoreni čovek koji nije samo jedan veliki jugoslovenski pisac nego jedna istorijska reč upućena našoj savesti.

Njegov se dramski opus običava dijeliti na tri tematska kruga:
- drame iz dubrovačkoga života: Ekvinocij, Dubrovačka trilogija (Allons enfants, Suton, Na taraci), Maškarate ispod kuplja
- drame kozmopolitskog karktera: Psyche, Gospođa sa suncokretom
- drame nastale na temelju narodne predaje, s političko - tendencionalnom notom: Smrt majke Jugovića, Lazarovo Vaskrsenje

Ivo Vojnović - Dubrovačka trilogija

Ivo Vojnović - Ekvinocij